Gaslighting, bir kişinin veya grubun birisinin akıl sağlığını, gerçeklik algısını veya anılarını sorgulamasına neden olan bir psikolojik istismar biçimidir. Aile içi psikolojik şiddet örneklerinden biridir. Gaslighting yaşayan insanlar genellikle kafası karışmış, endişeli ve kendilerine güvensiz hissederler.
Gaslighting terimi, 1938 oyunundan ve 1944 tarihli Gaslight filminden türemiştir; bu filmde, bir kocanın, karısını gaz lambası ışıklarını kısarak ve halüsinasyon gördüğünü söyleyerek, akıl hastalığı olduğunu düşünmeye yönlendirir.
Gaslighting, bir kişinin kendine güvenmemesine, korkmasına ve savunmasız hissetmesine neden olabilir.
Gaslighting genellikle kademeli olarak gelişir ve kişinin bu durumu tespit etmesini zorlaştırır. Bir kişiye gaslighting uygulama biçimleri genellikle şunları içerir:
Karşı koyma: Bu, Gaslighting’e uğrayan kişinin hafızasını ya da anılarını sorgulatma, hafızasından şüphe etmesini sağlamayı amaçlar. “hiçbir şeyi doğru hatırlamıyorsun” veya “emin misin?”, “hafızan çok kötü” gibi şeyler söyleyebilirler.
Vazgeçme: Kurban ile sohbete girmemektir. Bunu kullanan kişi, Gaslighting uyguladığı insana cevap vermek zorunda kalmamak için onu anladığı halde anlamıyormuş gibi yapabilir, “neden bahsettiğini bilmiyorum” gibi şeyler söyleyebilirler.
Önemsizleştirme: Bu, kurbanın duygularını küçümsediğinde veya önemsemediğinde ortaya çıkar. Mevcut olan endişeleri ve duyguları olduğunda onları çok hassas olmakla veya aşırı tepki vermekle suçlayabilirler.
İnkar: İnkar, bir kişinin olayları veya bunların nasıl meydana geldiğini unutuyormuş gibi davranmasını içerir. Bir şey söylediğini veya yaptığını reddedebilir veya birini bir şeyler uydurmakla suçlayabilirler.
Yön değiştirme: Bu davranışla, kişi bir tartışmanın odağını değiştirir ve bunun yerine diğer kişinin güvenilirliğini sorgular. Örneğin, “bu, arkadaşlarından duyduğun saçma sapan fikirlerden biri daha” diyebilirler.
Stereotipleme: American Sociological Review’da yayınlanan bir makale, Gaslighting uygulayan bir kişinin, karşısındaki kişinin cinsiyeti, ırkı, etnik kökeni, cinselliği, uyruğu veya yaşı gibi olumsuz klişeleri manipüle etmek için kasıtlı olarak kullanabileceğini belirtilmiştir. Örneğin, bir kadına, istismar için yardım aradığında insanların onun mantıksız veya deli olduğunu düşüneceklerini söyleyebilirler.
Gaslighting herkesin başına gelebilecek bir şeydir ve özellikle yakın ilişkilerde ve güç dengesizliğinin olduğu sosyal etkileşimlerde çok daha fazla yaygındır. Gaslighting’e maruz kalan kişi aslında ciddi bir psikolojik saldırı ve şiddete maruz kalmaktadır. Aile içinde ve ağırlıklı olarak ta kocadan karısına veya ebeveynlerden, bakıcılardan çocuklara uygulanmaktadır.
2009’da yapılan bilimsel bir araştırmada, doktorların orta yaşlı kadınlarda koroner kalp hastalığı semptomlarını orta yaşlı erkeklere göre ruh sağlığı koşullarına bağlama olasılığının iki kat daha fazla olduğunu buldu. Yani Gaslighting’e maruz kalan kişide fiziksel rahatsızlıklar da ortaya çıkabilmektedir. Gaslighting’in yoğun bir şekilde uygulanması anksiyete, depresyon ve psikolojik travmalara da neden olabilmektedir.
Politika ya da benzeri alanlarda da bir grubun başka bir gruba veya insana psikolojik olarak saldırması, itibarsızlaştırmaya çalışması ya da bir şirkette yönetimin veya yöneticilerin de Gaslighting şiddeti uygulamaları sıkça görülmektedir.
Gaslighting’e maruz kalan kişinin bunu anlaması ve fark etmesi gerçekten zordur. Kendini güvensiz ve kafası karışmış bir şekilde hisseder. Karar vermekte zorlanır. Kendisini Gaslighting’le taciz eden kişi veya gruba karşı ezik ve aciz hissedip gerekmediği halde özürler dilemeye başlayabilir.
Gaslighting uygulayan ve bunu bir istismar aracı haline getiren kişi ise ağırlıklı olarak narsist bir kişilik yapısına sahiptir. Bu kişiler sürekli bir şekilde kendisine hayranlık duyulmasını isterler. İlgi çekmeye çalışan empati yoksunu, davranış bozukluğu olan kişilerdir.
Peki Gaslighting’e nasıl karşı koyulur? Kendisine Gaslighting uygulandığını anlayan bir kişi öncelikle psikolojik destek almalı ayrıca yasal olarak ta kendini ve haklarını savunma yoluna gitmelidir. Yani bu son derece çirkin istismara uğrayan kişi mutlaka hukuka baş vurmalıdır. Bunun için bir günlük tutarak istismarları not etmeli, hukuki olarak haklılığını kanıtlayacak her türlü delili toplamalıdır. Ayrıca bu konuda özellikle kadınlara destek veren resmi veya sivil toplum kuruluşlarından da mutlaka destek istemelidir.